Upadłość konsumencka to procedura prawna, która umożliwia osobom fizycznym nieprowadzącym działalności gospodarczej uporządkowanie swojej sytuacji finansowej poprzez restrukturyzację lub umorzenie części zobowiązań. Zmiany legislacyjne z 2020 roku znacznie rozszerzyły zakres podmiotowy tej instytucji, czyniąc ją dostępną dla szerszej grupy osób zadłużonych. W niniejszym opracowaniu precyzyjnie określam, kto może skorzystać z upadłości konsumenckiej oraz jakie warunki musi spełnić, aby wniosek o ogłoszenie upadłości został uwzględniony przez sąd.
Definicja i zakres podmiotowy upadłości konsumenckiej
Podstawowym warunkiem skorzystania z upadłości konsumenckiej jest status osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej w chwili składania wniosku. Do grona uprawnionych należą także osoby, które wcześniej prowadziły jednoosobową działalność gospodarczą lub były wspólnikami w spółkach cywilnych, pod warunkiem że działalność ta została trwale zakończona i wykreślona z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG). Rolnicy, którzy prowadzą wyłącznie gospodarstwo rolne bez dodatkowej działalności gospodarczej, również mogą ogłosić upadłość konsumencką.
Warto podkreślić, że osoby będące wspólnikami w osobowych spółkach handlowych (np. jawnej, partnerskiej), komplementariuszami w spółkach komandytowych i komandytowo-akcyjnych nie mają prawa do upadłości konsumenckiej i muszą korzystać z przepisów dotyczących upadłości przedsiębiorców.
Stan niewypłacalności jako warunek konieczny
Upadłość konsumencka może zostać ogłoszona tylko wobec osoby znajdującej się w stanie niewypłacalności, definiowanym jako niemożność regulowania wymagalnych zobowiązań przez co najmniej trzy miesiące. Ta trwała niewypłacalność musi być udokumentowana w złożonym wniosku, który zawiera szczegółowy wykaz majątku, wierzycieli, zobowiązań oraz przychodów i kosztów utrzymania z ostatnich sześciu miesięcy.
Ważne, by dłużnik udowodnił, że nie doprowadził do swojej niewypłacalności celowo lub w wyniku rażącego niedbalstwa. Od 2020 roku nawet osoby, które swoją niewypłacalność zawinily (np. przez nieodpowiedzialne zarządzanie finansami), mogą ogłosić upadłość konsumencką, jednak w takim przypadku okres spłaty zobowiązań może się wydłużyć do siedmiu lat, a szanse na umorzenie części długów maleją.
Ograniczenia i wyłączenia dotyczące upadłości konsumenckiej
Przepisami wyłączone są osoby, które:
- prowadzą aktywnie działalność gospodarczą lub ją zawiesiły (zawieszenie nie jest równoznaczne z zakończeniem działalności),
- były wspólnikami w spółkach osobowych o pełnej odpowiedzialności za zobowiązania spółki,
- w ciągu 10 lat przed złożeniem wniosku miały już ogłoszoną upadłość konsumencką lub ich postępowanie upadłościowe zostało umorzone z winy dłużnika (np. z powodu niewykonania planu spłaty),
- dopuściły się działań na szkodę wierzycieli, takich jak zatajanie majątku lub dokonywanie niekorzystnych czynności prawnych na krótko przed ogłoszeniem upadłości.
Te przesłanki skutkują odrzuceniem wniosku przez sąd, choć w wyjątkowych sytuacjach mogą istnieć przesłanki humanitarne lub względy słuszności, które pozwolą na odstępstwo od tych reguł — pod warunkiem, że niewypłacalność nie została spowodowana umyślnie lub z rażącego niedbalstwa.
Procedura złożenia wniosku o upadłość konsumencką
Proces rozpoczyna się od złożenia wniosku do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania dłużnika. Wniosek powinien zawierać szczegółowe informacje o sytuacji majątkowej i finansowej, wykaz wierzycieli oraz uzasadnienie niewypłacalności. Za złożenie wniosku pobierana jest opłata sądowa w wysokości 30 zł. W przypadku braku środków dłużnik może wystąpić o zwolnienie z kosztów sądowych.
Sąd rozpatruje wniosek na posiedzeniu niejawnym, nieobecności stron, w terminie, który może trwać od kilku do kilkunastu miesięcy. Po pozytywnym rozpatrzeniu sąd ogłasza upadłość i wyznacza syndyka, którego zadaniem jest ustalenie masy upadłościowej, jej likwidacja oraz przygotowanie planu spłaty wierzycieli.
Specyfika upadłości konsumenckiej dla byłych przedsiębiorców i rolników
Byli przedsiębiorcy mogą ogłosić upadłość konsumencką, jeśli trwale zakończyli działalność gospodarczą i zostali wykreśleni z CEIDG. Wniosek o upadłość może w ich imieniu złożyć zarówno dłużnik, jak i wierzyciel, pod warunkiem, że od zaprzestania działalności nie minął rok.
Rolnicy prowadzący jedynie gospodarstwo rolne również mają prawo do upadłości konsumenckiej, natomiast ci, którzy prowadzą dodatkową działalność gospodarczą, muszą skorzystać z odrębnych przepisów dotyczących przedsiębiorców.
Konsekwencje i praktyczne implikacje ogłoszenia upadłości konsumenckiej
Ogłoszenie upadłości konsumenckiej powoduje ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami oraz przekazanie majątku dłużnika do masy upadłościowej, pod zarząd syndyka. Syndyk dokonuje sprzedaży składników majątku i przekazuje środki wierzycielom. Dłużnik zachowuje jednak prawo do niezbędnych rzeczy osobistych oraz środków pozwalających na utrzymanie minimalnego standardu życia, a także połowę wynagrodzenia do wysokości minimalnej pensji.
Upadłość konsumencka skutkuje również wpisem w Rejestrze Dłużników Niewypłacalnych oraz aktualizacją informacji w Biurze Informacji Kredytowej (BIK), co może utrudnić dostęp do kredytów przez okres co najmniej 10 lat.
Podsumowanie i rekomendacje
Podsumowując, upadłość konsumencką mogą ogłosić osoby fizyczne niewypłacalne, które nie prowadzą działalności gospodarczej w momencie składania wniosku, lub osoby, które zakończyły działalność gospodarczą i spełniają określone warunki formalne. Kryterium niewypłacalności, trwałego charakteru tego stanu oraz rzetelności dłużnika w zarządzaniu swoimi finansami stanowią fundament dopuszczalności wszczęcia postępowania upadłościowego.
Wnioski o upadłość wymagają starannego przygotowania, w tym kompletnej i prawidłowej dokumentacji, aby zminimalizować ryzyko odrzucenia przez sąd. Złożenie wniosku jest poważną decyzją, która wpływa na życie dłużnika przez wiele lat, dlatego rekomendowane jest wsparcie profesjonalistów — adwokatów lub radców prawnych specjalizujących się w prawie upadłościowym.
W praktyce upadłość konsumencka stanowi skuteczne narzędzie umożliwiające wyjście z trudnej sytuacji finansowej, jednak wymaga rzetelnej oceny sytuacji oraz świadomego podejścia do konsekwencji, które za sobą niesie.